ABD merkezli uluslararası sivil toplum kuruluşu Building Markets’in 2020 Ocak ayında hazırladığı ‘Türkiye’deki Suriyeli İş insanlarının Finansmana Erişimi’ raporu, büyük çoğunluğunu küçük işletme sahiplerinin oluşturduğu Suriyeli girişimcilerin yüzde 43’ünün ihracat yaparak Türkiye ekonomisine katkıda bulunduğunu ortaya koydu. Körfez, Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleriyle ticari ilişkiler kuran Suriyeli girişimciler yeni iş imkanları yaratarak, mülteciler için istihdam sağlıyor. Yerel mikro, küçük ve orta boyutlu işletmeleri (KOBİ), yeni iş fırsatlarıyla tanıştırarak krizden etkilenen ekonomilerin kalkınmasını hedefleyen Birleşmiş Milletler destekli, kar amacı gütmeyen uluslararası sivil toplum kuruluşu Building Markets, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 12 ülkede 25 binden fazla KOBİ’ye destek vererek istihdam yaratılmasını ve işletmelerin yeni müşteriler ile bağ kurmasını sağladı. POTANSİYEL DEĞERLENDİRİLEMİYOR Suriye İç Savaşı’ndan etkilenerek Türkiye’ye gelen mülteci girişimciler üzerine araştırmalar yapan Building Markets, 2016 yılında Türkiye’de 6 binin üzerinde kayıtlı Suriyeli işletmenin bulunduğunu, bu işletmelerin 300 milyon dolar değerinde sermayeyi beraberlerinde getirdiğini ortaya koydu. Bugün kayıtlı Suriyeli KOBİ sayısının 10 binin üzerinde olduğu raporlanırken, bu işletmelerin Türkiye için barındırdığı potansiyel, sermaye eksikliği, bürokratik engeller, hatalı yönlendirmeler ve yapılan yanlış yatırımlar nedeniyle değerlendirilemiyor. Suriyeli işletmelerin finansal durumunu İnsani Gelişme Vakfı (İNGEV) ile birlikte gerçekleştirdiği saha araştırmasıyla gözler önüne seren Building Markets, ‘Türkiye’deki Suriyeli İş insanlarının Finansmana Erişimi’ başlıklı raporuyla Suriyeli girişimciler hakkında dikkat çeken verileri paylaştı. SURİYELİLERİN SADECE YÜZDE 1’İ KREDİYE ULAŞABİLİYOR Sahada gerçekleştirilen araştırmalara dayanan rapora göre Suriyeli KOBİ’lerin yalnızca yüzde 1’i kredi imkanlarına ulaşabiliyor. Bankalar tarafından ‘yüksek risk’ grubunda değerlendirilen Suriyeli girişimcilerin büyük bir çoğunluğu (yüzde 66’sı) bankacılık işlemleri için katılım bankalarını tercih ediyor. Girişimcilere Türkiye’de karşılaştıkları en temel sorunlar sorulduğunda, üçüncü sırayı ‘finans, kaynak eksikliği’ alırken işletme sahiplerinin yüzde 19’u Türkiye’nin vergi sistemini ve yasalarını bilmediğini ve gerekli finansal danışmanlık hizmetine ulaşamadıklarını belirtiyor. PARA TRANSFERİNDE KENDİ YÖNTEMLERİNİ KULLANIYORLAR Savaş nedeniyle Türkiye ile Suriye arasında sağlıklı bir para transferi yönteminin bulunmaması, Suriye lirasının sürekli değer kaybetmesi, yüksek vergi oranları gibi nedenlerle bankacılık sisteminden uzak duran Suriyeli işletmeciler kendi aralarında ‘havale’ adı verilen, elden ele para geçmesini sağlayan eski bir para transferi sistemini kullanılıyor. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı’nın (TEPAV) 2018 yılında yayınladığı verilere yer veren raporda, Suriyeli işletmetlerin yüzde 38,5’inin ülke içerisine ya da dışarısına para göndermek istediğinde ‘daha güvenilir’ buldukları ‘havale’ sistemini tercih ettiklerini ortaya koydu. Aracılar sayesinde elden-ele para transferini mümkün kılan havale sistemi, 8. yüzyıldan beri Ortadoğu’da yaygın olarak kullanılıyor. SURİYELİ İŞLETMELER İSTİHDAM YARATIYOR Türkiye’de yer alan 10 binin üzerinde kayıtlı Suriyeli işletmenin yüzde 23’nün toptan-perakende ticaret ile uğraştığını, yüzde 14’ünün konaklama-gıda sektörlerinde bulunduğunu, yüzde 12’sinin de imalat ile uğraştığını belirten Building Markets raporu, işletmelerin yüzde 75’sinin ‘1 ila 5’ Suriyeli mülteciye iş imkanı sağladığını, yüzde 10’unun ‘6 ila 10’ Suriyeliyi istihdam ettiğini, yüzde 5’lik bir kısmı ise 11 ve üstü çalışana iş sağladığını ortaya koydu. BİR ÇOĞU ORTADOĞU ÜLKELERİNDE TİCARETLE UĞRAŞTI Suriyeliler ile yapılan araştırmalara göre Türkiye’de işletme sahibi Suriyelilerin yüzde 75’i Türkiye’ye gelmeden önce Suriye, Mısır, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerde de şirket kurdu ve ticaretle uğraştı. Türkiye’de faaliyet gösteren Suriyeli işletmeler Körfez, Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleriyle ticari ilişkiler kurarak, ihracat gerçekleştiriyor. Ticaretle uğraşan Suriyeli iş insanlarının yarısından fazlası ürünlerini Türk üreticilerden tedarik ederek, Türk malı ürünlerin bu pazarlarda daha etkin olmasına katkıda bulunuyorlar. Building Markets’in işbirliği ağında bulunan 2 binden fazla Suriyeli işletmenin ise yüzde 35’i yalnızca ihracat faaliyetleriyle ilgileniyor. KOSGEB HİBESİNİN KAZANILMASINDA YARDIMCI OLUNDU Building Markets, Suriyeli iş insanlarına verdiği eğitim ve mentorlük desteğiyle Küçük ve Orta Dereceli İşletmeleri Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) hibeleri ve çeşitli ihalelerinin kazanılmasında önemli rol oynuyor. KOSGEB’in ihracat alanında faaliyet gösteren firmalara tanıdığı 50 bin liralık hibeyi Building Markets’in sağladığı danışmanlık hizmetiyle kazanan beş Suriyeli işletmenin yanı sıra bugüne kadar eğitim ve mentorlük faaliyetleri sayesinde Suriyeli işletmeler 600 bin dolarlık sözleşme ve 250 bin dolarlık yatırım kazandı. KÜÇÜK SERMAYELER İLE AYAKTALAR Raporun dikkat çeken bir diğer kısmı ise, Suriyeli girişimcilerin şirketlerini ne kadar küçük sermayeler ile sürdürebildiklerini gözler önüne seriyor. Finansal destek alamayan ve vergi sistemine aşina olmayan Suriyeli girişimcilerin yüzde 65’i sermaye eksikliği çektiklerini belirtirken, işletmelerin büyük bir çoğunluğu 100 bin lira gibi düşük sermayeye ihtiyaç duyuyor. Başarıları ne kadar büyük olursa olsun, bankacılık sistemine dahil olamamaları, Suriye lirasının her geçen gün eriyerek Suriyeli işletmecilere zorluklar doğurması, doğru finansal danışmanlık hizmeti alamadıkları için yaptıkları yanlış yatırımlar ve vergi sistemini, yasaları bilmiyor oluşları Suriyeli girişimcilerin büyümesinin önündeki büyük engeller olarak karşımıza çıkıyor. Sayıları giderek artan Suriyeli girişimcilerin istihdam yaratabilecek, ihracat rakamlarına katkıda bulunabilecek potansiyele ulaşmaları için Building Markets, eğitim ve işbirlikleri yaratma çalışmalarına 2016 yılından beri devam ediyor. Bugüne dek 2 binden fazla işletmenin hayatına dokunan Building Markets, girişimcilerin 600 bin dolarlık sözleşme ve 250 bin doların üzerinde yatırım kazanmalarına katkıda bulundu.