Çanakkale Deniz Savaşları sırasında boğaz savunmasını güçlendirmek amacıyla Kumkale Beldesi ve Halileli Köyü’nde oluşturulan topçu gruplarına ait bataryalara yerleştirilen 22, 24 ve 26 santimetre çapındaki Krupp ve Obüs topları, 18 Mart 1915 günü İtilaf Devletleri donanmasına ait gemilere ateş açarak boğaz savunmasında önemli rol üstlendi. Mondros Mütarekesi’nden sonra 1919 yılında bölgeye çıkan İngiliz birlikleri tarafından bazı parçaları sökülen toplar, sonraki yıllarda bulundukları arazilerin tarım alanı olarak kullanılmaya başlamasıyla toprak altında kaldı.
Çanakkale Valiliği, yıllarca toprak altında kalan tarihi toplar için harekete geçti. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) ve Kumkale Belediyesi’nin de katkı verdiği proje kapsamında geçtiğimiz ağustos ayında, topların gün yüzüne çıkarılması için ilk kazma Vali Güngör Azim Tuna ile Boğaz ve Komutanı Tuğamiral Mesut Özel tarafından vuruldu. Yürütücülüğünü ÇOMÜ Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Burhan Sayılır’ın yaptığı projede, Mühendislik Fakültesi Jeofizik Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aydın Büyüksaraç ve ekibi ilk olarak yeraltı taraması yaptı. Ardından mısır ve buğday tarlalarında toprağın altında kalan topların yerleri saptanarak, bölgeler haritalandırıldı. Sekiz bölgede yapılan kazılarla birlikte beş top toprak altından çıkarıldı.
Belirli dönemlerde yapılan izinli ya da izinsiz hurdacılık faaliyetleri sonucunda topların bir kısmının zarar görüp, parçalandığını belirten Yrd. Doç. Dr. Burhan Sayılır, "Bu toplar belgelerde, kitaplarda hep yer alırdı. Ancak ilk defa gerçek olarak gözümüzle görebileceğimiz şekilde ortaya çıktı. Bu da hem tarihe bir ışık tutması açısından, hem de tarihi değerlere önem vermemiz açısından değerli. Toplar 19 ve 25 Şubat muharebelerinde etkin olarak yer almıştı. Ancak 18 Mart’ta giriş istihkamlarının tahrip edilip saf dışı bırakılması sonucunda toplar susturulmuştu" dedi.
Yrd. Doç. Dr. Sayılır, eylül ayı sonuna kadar devam edecek çalışma kapsamında iki bölgede daha kazı yapacaklarını, topların tamamen ortaya çıkarılmasının ardından nasıl değerlendirileceğini karar verileceğini söyledi.
