Datça’ya 25 kilometre uzaklıktaki Cumalı Köyü Çeşme mevkiinde, 200 yıldır insan gücü ve atlar kullanılarak üretimin yapıldığı zeytinyağı fabrikası, restore edildikten sonra yarı mekanik hale getirilerek faaliyete geçti. Geleneksel zeytinyağı üretim tekniği ile sızma zeytinyağının elde edildiği fabrika, özellikle damak zevkine düşkün olanlar tarafından tercih ediliyor. Soğuk sistem de denilen geleneksel zeytinyağı üretim tekniğinde, zeytinler kırılıp, değirmen taşlarının altında öğütüldükten sonra, çuvalların içinde presten geçiriliyor.
Yerel ağızda 'kilim yağı' olarak da adlandırılan sızma zeytinyağının elde edildiği tarihi mengenin (soğuk sıkma zeytinağı elde edilen yer) üç kuşaktır sahibi olan Yuvanç Ailesi’nin son temsilcisi 52 yaşındaki Ergun Yaşar Yuvanç, üç yıl önce üretime ara verdiklerini belirterek, "Ekonomik zorluklar nedeniyle mengen iki yıl kapalı kaldı. Geçen yıl mengenin kullanım hakkını 10 yıllığına devrettik. Yeniden üretime başlamış olması bizi mutlu ediyor" dedi. Kendi zeytinlerini de buraya getirdiğini ifade eden Yuvanç, "Bu sistemin özelliği yağın mümkün olduğu kadar boğazı yakmamasıdır. Diğer sistemlerde zeytinyağını içtiğinizde ilk yudumda boğazınızı yakar, Dededen babama, babamdan bana kalan mengeni elimizden geldiğinde yaşatacağız" diye konuştu.
Mengenin yeni işletmecisi 67 yaşındaki Mehmet Uzun, atıl vaziyetteki işletmeyi geçen yıl devralarak üretime geçirdiklerini belirterek, "Bu iş için gönüllü olmak gerekiyor. Çok para kazanmaktan ziyade, tarihi bir geleneğin yaşatılmasını önemsiyorum. Bu sistem dün olduğu gibi yine büyük uğraş gerektiriyor. Fabrikalarda bir günde 5-10 ton zeytinyağı elde edilirken biz ancak 700-800 kiliogram yağ alabiliyoruz. Maliyet daha yüksek oluyor. Bu nedenle sızma zeytinyağı daha pahalı oluyor. Fabrika yağının litresi 5 TL’den satılırken, sızma zeytinyağı 7.5 TL’den alıcı buluyor" dedi.
Cumalı Köyü’nde 300 zeytin ağacı bulunan üretici 45 yaşındaki Fahrettin Sönmez, geleneksel sistemle zeytinyağını tercih ettiğini belirterek, "Bu mengen 200 yıldır burada üretim yapıyor. Dedelerimizden bugüne gelen bir geleneğin yaşatılıyor olması bizi mutlu ediyor. Anlatılanlara göre, ilk yıllarda sadece insan gücü kullanılıyormuş. Sonraki yıllarda atlar ve ardından mazotlu motor sistemi geliyor. Günümüzde ise elektrik sayesinde yarı mekanik hale getirildi. Ancak elde edilen zeytinyağında bir değişiklik yok. Aynı lezzet elde ediliyor. Soğuk sistem sızma kilim yağı kaliteli ve sağlıklı oluyor. Bu nedenle burayı tercih ediyoruz" diye konuştu.
MÇ(İÖ/SS)
